معماری بین النهرین 18 ص

تحقیق معماری بین النهرین 18 ص

کهن ترین زیگورات بین النهرین

زیگورات اور

کهن ترین زیگوراتی که ناکنون در بین النهرین (عراق کنونی) توسط باستان شناسان خاکبرداری و شناسایی شده است زیگوراتیست که اورنمو موسس سلسله سوم اور در سال 2100 قبل از میلاد یعنی 4100 سال پیش در شهر باستانی اور محل تولد حضرت ابراهیم نبی بنا کرده بود او این زیگورات را در کنار معبدی که برای نیایش خدایان ساخته بود بر پا داشته است. این زیگورات در اصل دارای سه طبقه بوده است که در حال حاضر تنها طبقه اول آن باقی مانده است. راه دست رسی به بالاترین طبقه بوسیله سه رشته پلکان رشته پلکان میانی و دو رشته پلکان جانبی صورت میگرفت. زیگورات با خشت بنا شده بود و پوسته خارجی آن را از آجر ساخته بودند.

 

زیگورات اور : این بنا از خشت خام ساخته شده است . فونداسیونی به عمق 15 متر دارد . 3 ردیف پلکان 100 تایی که به پرستشگاه می رسد . نمای بنا از آجر است و برای استحکام بنا در برابر سیلابها از ملات قیری استفاده کرده اند .

(زیگورات به زبان سومری ها به معنای کوه است و به زبال بابلی ها به معنای بنایی پله پله است که طول و عرض طبقه بالاتر از طبقه پایین تر کمتر است .

 

زیگورات اور ، نمونه مناسبی از این مورد است که به دوره سومری نوین – از سده 22 تا سده 21 پیش از میلاد – مربوط می شود ؛ در این دوره ، معماران می کوشیدند بلندترین و کوه پیکرترین بنای ممکن را روی زمین . نخست کوهی از خشت خام را می بینیم که در اثر عواملی چون زمان ، آب و هوا ، و تاخت و تاز دشمنان تقریبا" به صورتی بی شکل درآمده است ؛

بر روی شالوده ای از این به ارتفاع 15 متر ، دو طبقه سوار برهم قرار دارند که به ترتیب کوچکتر می شوند ؛ و از آن دو احتمالا" طبقه بالا در حکم پی زیارتگاه بوده است . سه پلکان خرپشته ای ، هریک با یکصد پله ، در یک نقطه ، به دروازه برج دار زیگورات می رسند و از آنجا احتمالا" پلکان دیگری به زیارتگاه یعنی مرکز نمایشهای آیینی منتهی می شود . ساختمان این زیگورات ، کوه محکمی از خشت خام با نماسازی ضخیمی از آجر پخته با ملات قیری است . آجر پخته را به این علت با ملات قیر در نماسازی به کار می بردند که بر قدرت و استحکام ساختمان در برابر سیلها و اثر دیگر عوامل طبیعی بیفزایند . طبقات زیگورات ، احتمالا" در اصل به رنگهای متفاوت با معنی نمادینی ساخته می شده اند و احتمالا" در محوطه پشته آنها درختکاری و گیاهکاری نیز می شده است . ارتفاع زیاد این بنا و دشواری صعود و دستیابی به نوک زیارتگاه ، احتمالا" مانند مذاهب دیگر ، نمادی از گونه ای تدارک دشوار روح برای روشنایی گرفتن از خدا به شمار می رفته است . بدون تردید رفعت زیگوراتهای بزرگ ، که ظاهرا" به قلب اسمان می رسیدند تأثیر ژرفی بر عبریان کهن داشته است . زیرا زیگوراتی در بابل به نام برج بابل ساختند و به یادگار گذاشتند که نشانه ای از غرور بلند پروازانه نوع بشر .

 

-زیگورات اور, حدود 2100 ق.م

 

تصویر37 - -طرح بازسازی شده زیگورات اور, حدود 2100 ق.م (از روی یک طرح خطی در موزه بریتانیا , لندن)

 

ارگ سارگون

در خرساباد، مساحت:400 هزارمتر مربع، بیش از 200 حیاط و اتاق، شهر روی تپه بود با ارتفاع 15 متر، مجموعه تقارن ندارد و متشکل از اتاقها و تالارهای چهارگوش می‌باشد گرداگرد حیاط، پوشش اتاقها با تاغهای گهواره‌ای خشتی بود، دروازه با دیوهای غول آسای نگهبان که 4 متر ارتفاع داشت ایجاد شده بود. زیگورات نیز در این مجموعه قرار داشت که احتمالاً 7 طبقه داشت که 4تای آن باقیمانده، ارتفاع هر طبقه 5.5 متر است، هر طبقه دارای رنگی متفاوت بود، دیوار کاخ دارای کنگره بوده و دو طرف دروازه تاغ‌دارش 2 برج چهارگوش قرار گرفته، دورتادور تاغ و برجها با نوارهایی از کاشیهای لعابدار با رنگهای درخشان پوشانده شده، در دروازه دو گاو بالدار با سر آدم پاسداری می کردند.

 

 

مشابه چنین دروازه‌ای در تخت جمشید می باشد ولی با این تفاوت که گاوهای تخت جمشید از کنار دارای 3 پا یوده ولی گاوهای آشور از بغل دارای 4 پا می باشند.

 

این کاخ مساحتی نزدیک به 400 هزار متر مربع و بیش از 200 حیاط و اتاق داشت . شهری که این ارگ – کاخ مشرف بر آن ساخته شده بود روی تپه ای به بلندی تقریبا 15 متر قرار داشت و نزدیک به یک و نیم کیلو متر مربع مساحتش بود .

شاید کاخ را به این دلیل در سطحی بالاتر ساخته اند که از سطح سیلابها بالاتر باشد ، ولی همین بلندی باعث می شد که مقر پادشاه در نقطه ای بین خانه های زیر دستانش و خدایان واقع شود . با آنکه سازندگان کاخ در صدد ایجاد تقارن بوده اند ولی خود کاخ نقشه ای آشفته و پرت دارد و مجموعه ای از اتاقها و تالارهای چهار گوش را در بر می گیرد که خوشه وار به گرد حیاطهای چهار گوش ساخته شده اند (. شکل اتاقهای دراز و باریک و جسامت دیوارهای جانبی حکایت از آن دارد که اتاقها با طاقهای گهواره ای خشتی پوشانده شده بودند )، و این مفید ترین و علمی ترین روش سقف زنی در منطقه ای بود که نه الوار کافی داشت نه سنگهای مناسب کارهای ساختمانی . در پشت حیاط اصلی ، که هر ضلعش به 900 متر می رسد ، اقامتگاه پادشاه قرار داشت ؛ وی در همین جا ماموران بیگانه را رسما در اتاق دراز ، بلند و پر تلالو تاجگذاری خویش به حضور می پذیرفت . میهمانان خارجی ، از یک حیاط بزرگ دیگر وارد می شدند ، از دروازه مرکزی بین دیوهای غول آسا ی نگهبان که نزدیک به چهار متر ارتفاع داشتند می گذشتند و به حضور پادشاه تاجدار بار می یافتند . میهمانان که در حیاط به انتظار بار یافتن می ایستاند ، وقت کافی برای اندیشیدن درباره ناچیزی خودشان در مقایسه با قدرت و سطوت پادشاه پیدا می کردند ، زیرا روی دیوارها با پیکره های غول آسایی از پادشاه و درباریانش مزین شده بود .
سارگون !! شهر و کاخش را مظهر وبیان عظمت خویش می دانست و گمان می کرد که پایه های این عظمت بر اطاعت و انقیاد دشمنان وی نهاده شده اند . او در کتیبه ای می نویسد : من شهری را با [ زحمت ] مردم که به وسیله دستانم مطیعشان کرده بودم ساختم ؛ آشور ، نبو ، مردوک ، ایشان را به تسلیم در برابر من و به گردن گرفتن یوغ من در پای کوه موسری ، بالای نینوا ، وا داشتند . و در کتیبه دیگری می گوید : سارگون ، پادشاه جهان ، شهری ساخته است . آن را دور شروکین نامیده است . در داخل این شهر ، کاخی بی مانند بر پا داشته است . علاوه بر مجموعه حیاطها ، اتاق تاجگذاری ، اتاقهای دولتی ، حرم ، آبریزگاهها و حمامها ، و اتقهای نگهبانان که کل کاخ را تشکیل می دادند ، معبد اصلی و زیگورات نیز در این ارگ وجود داشتند . زیگورات خرساباد احتمالا هفت طبقه داشته است ، که چهار تای آنها تا به امروز حفظ شده اند ؛ ارتفاع هر طبقه پنج و نیم متر است و هر یک رنگی متفاوت با دیگری دارد . برای دستیابی به این زیگورات ، خر پشته حلزونی پیوسته ای دور تا دور ساختمان از کف پایین ترین طبقه تا نوک بالاترین طبقه ساخته شده بود . نمای کاخ از یک دیوار جسیم کنگره دار تشکبل شده بود ، و در دو طرف دروازه طاقدارش دو برج چهار گوش دیده می شد . دور تادور طاق وروی برجها را با کتیبه هایی از کاشیهای لعابدار با رنگهای درخشان پوشانده بودند که نتیجه کلی اش ساختمانی مجلل وبا شکوه بود . به نظر می رسد که شکوه و درخشندگی گیج کننده نیز بخشی از این نقشه پادشاه آشور برای متحیر ساختن میهمانان بوده است . از دروازه اصلی کاخ ، دو گاو بالدار غول پیکر با سر آدم پاسداری می کردند . این گاوهای آدم سر را می توان مشتق شده از پیکره های مشابه جانوران در بوغاز کوی حتیها پنداشت .

در هر دو مورد از جانور برای دفع دشمن مرئی یا نامرئی و بخشیدن جلوه ای پرشکوه و برجسته به نمای کاخ استفاده شده است . این پیکره ها تا اندازه ای همه جانبی و تا اندازه ای برجسته ساخته شده اند ، ودر آنها دید تمام رخ در حال استراحت با دید جانبی در حال حرکت در هم می آمیزد و این در آمیختگی با افزوده شدن یک پای پنجم ، به اوج تاثیر گذاری می رسد . غول آسایی پیکره ، کنده کاری برجسته و گیرا ، پیچ و تاب ظریف بالها و الگو بندی سطح پیکره با نمایش سنتی جزییات ، برروی هم ، شکوه و قدرتی شگفت انگیز پدید می آورند که امروزه نیز از دیدنش حالت ترس آمیخته با احترام به آدمی دست می دهد. ولی این پیکره های با شکوه بیش از آنچه نگهبانان پادشاه به شمار آیند موجب تقویت مقام سلطنت او می شوند . تاجهای شاخدار خدا- شاهان اکد و نقابهای درشت چشم وریشدار شناخته شده از زمان سومر به بعد در آنها جلب توجه می کند ، بدنهای شیر و گاو گونه اشان حکایت از قدرت فوق انسانی و درنده خویی پادشاه و بالهای عقابی شان حکایت از سرعت عمل او در اجرای عدالت یا انتقام گیری دارند . محسنات پادشاه آشور با حروف درشت بر روی این جانوران دو رگه نوشته شده است . هنر باستانی ، بارها بر ترس و ستایش دائمی انسان از جانوران بزرگ که به عنوان استعاره هایی برای نمایاندن نیروهای طبیعت و خود خدایان مورد استفاده قرار می گرفتند ، مهر تایید زده است .